Karadeniz Tahıl Girişimi: Nedir ve neden dünya için önemlidir?

Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin başlamasıyla birlikte, Ukrayna'dan tahıl ihracatının yanı sıra Rusya'dan gıda ve gübre ihracatı önemli ölçüde etkilendi. Arzdaki aksama, yükselen fiyatları daha da yükseltti ve küresel bir gıda krizini şiddetlendirdi. Birleşmiş Milletler ve Türkiye'nin aracılık ettiği Karadeniz Tahıl Girişimi, Ukrayna'dan dünyanın geri kalanına hayati gıda ve gübre ihracatını yeniden başlatmak için oluşturuldu. Söz konusu Girişim konusunda bazı noktalarla ilgili bilgiyi aşağıda paylaşıyoruz.

1) Hayati öneme sahip malzemelerin sevkiyatının yeniden başlamasını sağlayan bir anlaşma

Dünyanın en büyük tahıl ihracatçılarından biri olan Ukrayna, normalde her yıl küresel pazara yaklaşık 45 milyon ton tahıl tedarik ediyor, ancak Rusya'nın 2022 Şubat ayı sonlarında ülkeyi işgal etmesinin ardından, tahıl ürünleri silolarda yığılı kaldı. Söz konusu tahılı Ukrayna limanlarından güvenli bir şekilde sevk etmek ya da güvenli bir şekilde kara yolunu kullanmak mümkün değildi.

Bu, dünya çapında temel gıda fiyatlarında ilave bir artışa neden oldu. Enerji maliyetindeki artışlarla birleştiğinde, gelişmekte olan ülkeler borç temerrüdünün eşiğine itildi ve artan sayıda insan kendilerini kıtlığın eşiğinde buldu.

BM, Rusya Federasyonu, Türkiye ve Ukrayna 22 Temmuz'da, İstanbul'da düzenlenen törende Karadeniz Tahıl Girişimi'ni imzaladı.

Anlaşma, Ukrayna'dan tahıl, diğer gıda maddeleri ve amonyak dahil gübre ihracatının, üç önemli Ukrayna limanından (Çornomorsk, Odessa ve Yujnıy/Pivdennyi) dünyanın geri kalanına güvenli bir insani deniz yolu koridoru yoluyla yeniden başlamasına imkân tanıdı.

Anlaşmayı uygulamak üzere İstanbul'da Rusya Federasyonu, Türkiye, Ukrayna ve Birleşmiş Milletler'den üst düzey temsilcilerden oluşan Müşterek Koordinasyon Merkezi (MKM) kuruldu.

MKM tarafından yayınlanan prosedürlere göre, Girişime katılmak isteyen gemiler, kargolarının boş olduğundan emin olunması için İstanbul açıklarında teftişten geçiyor, ardından insani deniz yolu koridorundan geçerek Ukrayna limanlarına ulaşıyor. Koridor, MKM tarafından oluşturuluyor ve gemilerin güvenli geçişini sağlamak için 7/24 izleniyor. Dönüş yolundaki gemiler de İstanbul açıklarındaki denetim alanında denetleniyor.

2) Ukrayna’dan milyonlarca ton sevk ediliyor

Girişim kapsamındaki sevkiyatlar 1 Ağustos itibarıyla başladı. Ağustos ayı sonunda Ukrayna’dan 100’den fazla gemi aracılığıyla bir milyon tondan fazla tahıl ve gıda malzemesi sevki yapıldı. Eylül ayı ortalarında ise bu rakam, olumlu bir gelişmeyi gösterir şekilde 3 milyon tona ulaştı. Söz konusu miktarın aylık 5 milyon tona erişmesi bekleniyor.

BM rakamlarına göre Eylül ayı ortası itibarıyla sevk edilen malzemelerin yüzde 25’ini mısır, yüzde 11’ini ayçiçeği ürünleri, yüzde 6’sını kolza (kanola) tohumu, yüzde 5’ini arpa, yüzde 1’ini soya fasulyesi ve yüzde 1’ini de diğer gıda maddeleri oluşturuyor.

3) Sevkiyatların yaklaşık dörtte biri doğrudan düşük gelirli ülkelere gidiyor

Kargonun yaklaşık yüzde 25'i düşük ve düşük orta gelirli ülkelere sevk edildi: Mısır (yüzde 8), Hindistan ve İran (her biri yüzde 4), Bangladeş, Kenya ve Sudan (her biri yüzde 2), Lübnan, Yemen, Somali, Cibuti (her biri yüzde 1) ve Tunus (yüzde birden az). Bu rakamlara, Afrika Boynuzu ve Yemen'e insani gıda yardımı (Dünya Gıda Programı - WFP tarafından satın alınan buğday) ulaştıran BM tarafından kiralanan gemiler de dahildir. BM tarafından kiralanan iki gemi Ukrayna'dan ayrıldı, yakında iki gemi daha bekleniyor. WFP şimdiye kadar Afrika Boynuzu, Yemen ve Afganistan'daki insani yardımları desteklemek için 120 bin ton buğday satın almış bulunuyor.

WFP tarafından kiralanan ilk gemi, Afrika Boynuzu'ndaki kuraklıkla mücadeleyi desteklemek için 30 Ağustos'ta Cibuti'ye demirledi. 37.500 ton buğday yüklü ikinci bir BM gemisi 30 Ağustos'ta yola çıktı ve 3 Eylül'de buğdayın öğütülerek un haline getirildiği Türkiye'ye geldi.

Söz konusu un daha sonra, Dünya Gıda Programı'nın insani yardım desteği kapsamında Yemen'e gidecek olan farklı bir gemiye yüklenecek. Üçüncü ve dördüncü WFP tarafından kiralanan gemiler de insani yardım operasyonlarına buğday tedarik edecek.

Tahılın yaklaşık yüzde 25'i aralarında Türkiye, Çin ve Bulgaristan’ın bulunduğu üst-orta gelirli ülkelere, yüzde 50'si ise İspanya, Hollanda, İtalya, Kore Cumhuriyeti, Romanya, Almanya, Fransa, Yunanistan, İrlanda ve İsrail gibi yüksek gelirli ülkelere sevk edildi.

BM, Girişim sayesinde Ukrayna limanlarından çıkan tahılın, piyasaları sakinleştirmeye ve gıda fiyatları enflasyonunu sınırlamaya yardımcı olduğundan, ihtiyacı olan tüm insanlara fayda sağladığına dikkat çekiyor. Karadeniz Tahıl Girişimi internet sitesinde tüm gemi hareketleri, diğer faydalı bilgiler ve rakamlara ulaşmak mümkün.

4) Gıda fiyatları düşüyor

Girişimin, temel hedeflerinden biri olan gıda fiyatlarının düşürülmesi yönünde başarılı olduğuna dair güçlü işaretler var.

UNCTAD Genel Sekreteri Rebeca Grynspan ve BM Karadeniz Tahıl Girişimi Koordinatörü Amir Abdulla, Eylül ayı ortasında düzenlenen basın toplantısında, fiyatların peş peşe beş düşmesini memnuniyetle karşıladıklarını belirttiler. Gıda Fiyat Endeksi, zirveye ulaştığı bu yılın mart ayından bu yana yüzde 14 düştü.

Abdulla, düşen fiyatların, daha fazla kar elde etme umuduyla tahıl biriktirenlerin artık satış yaptığı, bunun da piyasalarda daha fazla gıda arzı olduğu anlamına geldiğini ve böylece daha fazla fiyat düşüşünün sağlandığını ifade etti. Ülkelerin Ukrayna'daki savaşın etkileriyle kötüleşen üçlü ekonomik şoklarla başa çıkmalarına yardımcı olmak için kurulan BM Küresel Görev Ekibi'nin de koordinatörü olan Grynspan da bu durumun küresel hayat pahalılığına karşı önemli bir etkisi olduğunu da söyledi.

Küresel olarak, 80'den fazla ülkede rekor düzeyde 345 milyon insan hali hazırda akut gıda güvensizliği ile karşı karşıya bulunuyor. 45 ülkede 50 milyona yakın insan ise insani yardım almamaları halinde kıtlığa itilme riskiyle karşı karşıya.

WFP İcra Direktörü David Beasley, ağustos ayında, Karadeniz limanlarını açmanın “dünyadaki aç insanlara yardım etmek için şu anda yapabileceğimiz en önemli şey” olduğunu söyledi.

Baesley, bu gelişmenin, tek başına dünyadaki açlığı durdurmayacak olmasına rağmen, Ukrayna tahılını küresel pazarlara geri getirmenin, küresel gıda krizinin daha da şiddetlenmesini önleme şansını artıracağını belirtti.

5) Sürekli başarı için sürekli işbirliği gerekli

BM, sevkiyatların Ukrayna limanlarından sorunsuz bir şekilde çıkarılmasını sağlamak için Ukrayna ve Rusya'nın bu konudaki iş birliğinin devam etmesi gerektireceğinin kesinlikle farkında.

Ancak, savaşın görünürde ne zaman son bulacağı bilinmediğinden gelecek belirsizlik içinde.

Mevcut Girişim, taraflar tercih ederse, 22 Temmuz'daki imza tarihinden sonraki ilk 120 gününün ötesine geçebilir.

İstanbul’daki MKM ekibi şimdiden anlaşmanın uzatılacağını düşünüyor. Abdulla “BM’nin arabuluculuğunda bunun gerçekten tartışılacak bir konu bile olmadığını” söyleyerek umudunu koruduğunu gösteriyor.